Tampulim Tampukpab – A Frafra (Gurune) language folktale

Tampulim Tampukpab

N solene n boi ti buraase bayi, la ba pogise la kinkito daa.  Ba yura daa dela Asampana la Atule. La daa dela ʋʋnɛ  kom sanga, ti Asampana la Atule daa ka yeta dia dita. Daari diyima ti Asampana daa nyaa ɛɛra ta zom tanga zua ti kom la guum daa tara en. Asampana n daa zĩ la, ti kinkito banaase daa ziira neno daa dola tanga la ze’en tola. Ti Asampana daa nyaa isige nyaa lamisira bala dola kinkito la poore. A daa yẽ ti kinkito la kinge ta paa la tanga  kayima nenga nyaa ze’ele. Kinkito la ayima daa yeti;

            “Tampulim tampukpab.”

Bilam ti tanga la daa nyaa bilim yo’oge nõorɛ la, wu kulinga la, ti kinkinto la nyaa kẽ gee ti tanga la daa bilim lile yoko.

Asampana daa ze’ele la bala gee kelsira ti kinkito la daa nyaa ta yese na, gee yeti;

            “Tampukpab.”

Ti tanga la daa bilim lige yoko la.

Kinkito la n daa kinge tole la, Asampana daa lamisira la bala dola ba ti ba ta kinge fɔrikɛ tanga la ze’en.

Asampana daa gmerige dikɛ nama, nyaa zɔ kalam ta paa tanga la ze’en nyaa yeti;

            “Tampulim. tampukpab.’’

Bilam ti tanga la daa bilim yo’oge yoko la kulinga bo en. Asampana pʋʋrɛ daa pee mɛ sela n soi la, neno n daa yuli ze’e woo ti kaam togisa luta tinga na. Asampana daa obe neno la ta tige gee nyaa dikɛ goo naho gee yeti;

            “Tampulim, Tampukpab.”

Asampana daa dikɛ goo naho gere la nyaa kuli la yire ta bo a poga.

Asampana poga daa duge neno la gee dikɛ ba seba nyaa ũle ũlinga puan . Asampana poga daa dikɛ kõba nyaa enge wanɛ puan nyaa kinge kuliga. Enga n daa ta paa kuliga la, Atule poga mi n daa bo kuliga. Kom n daa wunge Atule poga ti a sapirisi daa yeta.  Asampana poga daa dikɛ koba la lobe basɛ ti Atule poga nyaa yẽ koba la. Enga n daa yẽ ti Asampana poga dikɛ koba la lobe basɛ la, a daa soke Asampana poga yeti;

            “Hun yẽ neno bama la besa ti kõba zoe bala?”

Ti Asampana poga daa yeti;

            “Hun sira n de zẽyãka la ka pa’ale ti nerawoo sira dela ziyagre daana.”

Ti Atule poga pa nu’usi gee yeti;

            “Tɔgɛ pa’asɛ. Hu san yẽ nongo seka n tari tumam gee ti Atule ni isige zĩ’a yire daariwoo gee ka ita sesela la, sunsuya seka n ki’iri mam la, hu kãn yange bange. Hu san tara neno la ba seba, hu kãn tɔsgɛ fẽe wa bo mam ti n bo n kɔma?”

Ti Asampana poga yeti;

            “Hu san sake zi mam ko’om wa, mam wan bo ho neno la ba seba.”

Atule poga daa kãbilɛ kalam, aakɛ ko’om la enge Asampana poga  yoori la puan, vilige tesõngkɔ yagilɛ a zuo ti Asampana poga daa sunge en ti a tu yoori la, tole nenga ti Asampana poga nyaa dola a poore.

Ba daa paa Asampana yire la, Asampana poga daa fike goo naho gere la fẽe wa bo Atule poga. Atule poga daa pu’usɛ Asampana poga gee nyaa dikɛ neno la kuli yire.

Enga n daa paa yire, Atule daa zɔ la kalam nyaa wa’ana ti a toe neno la, ti Atule poga daa yeti;

            “No woko wa. Hun  n basɛ ti mam lebige susa wa, hu kãn leme neno wa. Daari woo, hu koe zĩ’a la yire wu pognindoo la, hu kãn leme sesela.”

Ti Atule yeti;

            “Hun yẽ neno bama la besa?”

Ti Atule poga yeti;

            “Hun ti’isi ti bem? Asampana n bala kinge ta tari neno wa’ana bo a poga ti a nyaa fike bo mam.”

Atule n daa wum bala la, a daa dikɛ la zɔa basɛ kinge Asampana yire nyaa ta belem Asampana ti a pa’ali en ze’a ti a yẽ neno la.  Asampana daa yele en yeti, a basɛ ti beeri bulika ti ba kinge.

Atule daa ta isige yu’ungo sunsua wa’a Asampana yire na yeti beeri yilge ya, ti Asampana yeti wẽntulle nan ka yese na.

Beeri n daa ta yia la, ti Asampana la Atule daa nyaa kinge tanga la ze’a. Asampana daa yeti;

            “Tampulim, tampukpab.”

Asampana la Atule daa kẽ tanga la yoko la puan nyaa ta obe neno la ta tige gee nyaa dikɛ ba seba kuli yire.

Atule poga pʋʋrɛ daa pee la asira daadindaarɛ mɛ  ti a yele Atule yeti;

“Beeri bulika dikɛ ho tapoo bunkãtɛ la kinge ta tari neno la wa’ana.”

Ti Atule yele a poga la yeti;

“Yelmengre, la san dage ni Asampana zuo, n wan tari ni neno la kekeko wa’ana. Beeri n wan kinge tanga la puan n ma’a.”

Ti Atule poga yeti;

            “Beeri enga kalam tari neno la wa’ana.”

Beeri n daa ta yia la, Atule daa dikɛ la a tapoo bunkãtɛ la nyaa isige bulika asubaa uk-amẽnga kinge tanga la puan.

Atule n daa ta paa la a daa yeti;

            “Tampulim, tampukpab.”

Atule daa kẽ ta obe neno la kekeko nyaa tigɛ. Nyaa vaa neno la ba seba su a tapoo la puan. Atule pʋʋrɛ daa pee mɛ bala ti a tammɛ ba ni yele se’em ti tanga yo’oge la, ti a yeti;

            “Tampukpab, tampukpab.”

Ti tanga kulinga la ka yu’ura gee porsɛ mikira en. Atule daa ti’isi ti tanga la kawum enga n yele se’em la, ti a le yeti;

            “Tampukpab, tampukpab.”

Ti tanga la nyaa miki Atule basɛ yoko la puan, ti a yeti;

“N san bange ni, ti la tole ya. N san bange ni, n kãn kaa ni Asampana poore wa’a kalam n ma’a. N san bange ni, n kãn kelise ni n poga yetogum.  Pʋyã’anɛ wa n bala ti n ze’a wa.”

Atule n daa bobin fabila la, ti kinkito la nyaa lebina nyaa yeti;

            “Tampulim, tampukpab.”

Kinkito la n daa yẽ Atule ba neno yoko la puan la, kinkito la daa yeti;

“Nagyiga n lebige neno zina.”

Kinkito la daa dikɛ la sukobgo kɛ Atule ta ku, nyaa aasum a neno la yaglɛ ba yoko la puan.

Bilam ti mam, Stephen Atibila Atalebe, daa ta wum gee nyaa yeti n dikɛ pike pa’aliya ti ho san dikɛ pʋyã’anɛ tu ho zuo, ho ba’asgo kãn ta ãna sunga.

One thought on “Tampulim Tampukpab – A Frafra (Gurune) language folktale

Leave a comment